6 april 2022
Geen mantelzorger, maar zorgvrager
Dé mantelzorger bestaat niet. Er zijn zoveel verschillende situaties, waarin zo veel verschillende mensen voor anderen zorgen. Deze groep laat zich niet in één woord vangen. In een reeks interviews geven we deze verschillen een podium. Deze keer is het woord aan Frank Wijdenbosch. Geen mantelzorger, maar zorgvrager.
Platform Mantelzorg Amsterdam
Tijdens een Zoom-vergadering van het Platform Mantelzorg Amsterdam vertelt Frank hoe het gesteld is met de mantelzorg in Suriname. Dat wekt mijn nieuwsgierigheid en ik vraag hem of we daarover op een ander moment wat meer kunnen praten. Frank is ook lid van het platform. Zijn belangrijkste bijdrage is het aandacht vragen voor de verschillende culturen en hoe hiermee om te gaan.
Vertel eens Frank, waar ben je geboren, wat doe je, ……?
"Ik ben in ’53 geboren in Zanderij in Suriname en opgegroeid in een gezin met 9 kinderen. Na mijn middelbare school ben ik naar Nederland gegaan om te studeren. Ik wilde acteur worden, maar mijn vader zei: 'Jongen, je weet het, acteurs zijn gekke mensen en hebben nooit geld. Ga naar de hogere hotelschool, begin daarna een restaurant, dan komen er allemaal bekende mensen bij je eten en dan word je ook beroemd.'
Ik ben toch theatermaker geworden en heb de stichting Seven Arts opgericht. Nu ben ik in Suriname voor het project ‘Recycling With a Twist’. In Nederland gedoneerde goederen worden door die stichting in Suriname verkocht. De 'twist' is dat het niet alleen om tweedehands goederen gaat, maar ook bijvoorbeeld om kunst, theater en voordracht.
We zorgen er dus voor dat het geen grote kringloopwinkel wordt, maar veel meer een kunstbeurs. Met de opbrengst steunen we weer goede doelen in Suriname. Als je hierover meer wilt weten, kun je dat vinden op Facebook. Voor mijn theateractiviteiten kun je de website Frankwijdenbosch.nl bezoeken. Daar staan ook mijn voorstellingen op."
Hoe gaat het met jou in Suriname?
"Het gaat goed, maar ik ben wel erg druk met het project ‘Recycling With a Twist’. Het is nu maart 2022. Elke keer is het onzeker of bepaalde evenementen die we georganiseerd hebben, kunnen doorgaan. Corona is hier eigenlijk nooit weggeweest. De helft van de bevolking is niet gevaccineerd. De binnenlandse bevolking gebruikt eigen medicijnen. Uitgangspunt daarbij is dat je dingen uít je lijft haalt en niets vreemds er ín stopt.
Hier willen de mensen dus geen injectie met een geheimzinnige vloeistof, maar zij wassen zich bijvoorbeeld met geneeskrachtige bladeren om de ziekte uit hun lichaam te halen. De meeste mensen die overlijden aan corona, zijn niet gevaccineerd. Het blijft een heel moeilijk onderwerp. Gelukkig vindt het leven hier veel buiten plaats. Dus ondanks alle maatregelen zien en spreken de mensen elkaar wel.
Ik moet hier wat langer blijven en dat vind ik wel jammer. Eerlijk gezegd is 2 maanden in Suriname wel genoeg. Thuis wachten weer zoveel leuke dingen op me. Het is misschien gek om te zeggen, maar in Nederland laad ik mijn accu op en in Suriname loopt die weer langzaam leeg. Ik woon al 50 jaar in Nederland, ik ben inmiddels gewend aan alle gewoontes. Het gaat om hele praktische dingen. In Nederland stap ik op mijn fiets en bezoek, wanneer ik dat wil, een theater of concert.
In Suriname gaat dat heel anders. Daar moet je eerst iemand zoeken om iets mee te doen. Hier gaat alles sámen met iemand. Meestal familie. Daardoor voel ik ook een enorme druk van familie. Ik ben in die 50 jaar veranderd, maar de familie hier is hetzelfde gebleven. Dat is voor veel Surinamers een probleem."
Wat maakt jou tot zorgvrager, patiënt?
"Ik lijd aan obesitas en ik heb inmiddels 2 maagverkleiningen gehad. Overgewicht drukt zo’n ontzettende stempel op je hele leven. Ik heb daar een voorstelling over gemaakt, die heet ‘Kophonger’. Sinds 2014 treed ik daarmee op. Het gaat over de weg naar mijn maagverkleining toe en het leven dat daarop volgt. Inmiddels ben ik bezig met een nieuwe voorstelling die in september uitkomt’.
Hoe staat het met de mantelzorg in Suriname?
"Dat begrip ‘mantelzorg’ kennen ze hier niet. Je neemt hier iemand in huis om voor te zorgen en dat noemen ze dan mantelzorg. Langzaam probeert de overheid daar verandering in te brengen, door bijvoorbeeld thuiszorg aan te bieden. Mensen met geld, zeg maar zo’n 20 procent van de bevolking, kunnen hier elke zorg krijgen die ze willen.
Veel Surinamers die in Nederland wonen, sturen dus ook geld om op die manier voor hun familie te zorgen. Als je geen geld hebt, dan moet je het zelf maar oplossen. Hier vinden ze ook dat armoede je eigen schuld is. Daar moet je zelf maar iets aan doen. Er zijn veel schrijnende gevallen. Als er geen familie is, dan is de omgeving van de patiënt snel geneigd om de andere kant op te kijken.
De gezinssamenstelling is ook erg veranderd. Vroeger waren er grote gezinnen. Binnen elk gezin was er wel een tante die niet trouwde, en haar leven in dienst stelde van de oudere en zieke familieleden. Nu bestaat een gezin uit 2 of hooguit 3 kinderen. Ik kom uit een gezin met 9 kinderen.
Mijn vader is 97 jaar geworden en is tot aan zijn dood verzorgd door één van zijn kinderen. Ikzelf heb geen kinderen, net als een aantal van mijn zussen en broers. Dat betekent dat je in Suriname op je oude dag afhankelijk bent van het geld dat je gespaard hebt.’
Wat zijn in Nederland de verschillen tussen een Nederlandse mantelzorger en iemand met Surinaamse achtergrond?
"De Nederlander trekt sneller aan de bel. De mensen met een kleurtje wachten daar heel lang mee. Zij proberen zo lang mogelijk de witte mijnheer of mevrouw, die komt vertellen hoe ze het moeten doen, buiten de deur te houden. Zij blijven dus lang aanmodderen, voordat ze om hulp vragen.
Surinamers denken: als je mij nodig hebt, dan ben ik er voor jou. Dus ze laten het aan de patiënt over of ze wel of niet langskomen om te helpen. En als ze dan komen, dan storten ze zich ook volledig op hun mantelzorgtaken. Een witte Nederlander is meer van; ik kom en als je het niet wil dan blijf ik weg.
Daar neemt de ander dus het initiatief en durven de patiënt en ook de mantelzorger gewoon aan te geven waar ze wel of geen behoefte aan hebben.
Ik las laatst een interview, waarin een mantelzorger heeft besloten om voor haar kind te kiezen. Zij heeft haar broer meegedeeld dat hij op anderen een beroep moest doen voor hulp, maar dat zij geen mantelzorger meer voor hem kon zijn.
Ondenkbaar in veel andere culturen. Trouwens, je kind op de eerste plaats zetten en niet je broer is al iets wat mensen met een kleurtje niet begrijpen. Een broer staat toch veel dichterbij?
Wat hier ook verwacht wordt is dat ieder familielid ‘meelijdt’ met de patiënt. Als jouw zus haar zwaar dementerende man verzorgt, dan wordt er wel van je verwacht dat je volledig meegaat in die dramatiek. Wat ik hier veel zie is dat mensen daardoor de patiënt gaan negeren. Dit om zichzelf te beschermen."
Wat bedoel je met dat een Surinaamse mantelzorger zich volledig op zijn taken stort?
"Er wordt van hen verwacht dat zij zich volledig inzetten als mantelzorger. Het gevolg is vaak dat ze hun eigen leven verwaarlozen. Het is een sluipend proces. De druk van de familie is dan groot en voordat ze het weten wonen ze bij de patiënt in huis, leven ze op het Pgb-budget en moeten hun eigen huis verhuren om rond te kunnen komen.
De problemen die daardoor ontstaan, schuiven ze voor zich uit. Dat komt wel goed, denken mensen met een kleurtje vaak. Als de patiënt dan wegvalt, vallen ze in een enorm groot gat. De problemen hebben zich opgestapeld. Zij moeten hun eigen leven weer op de rails proberen te krijgen. Het kan zijn dat ze bijvoorbeeld hun belastingaangifte al die jaren niet goed ingevuld hebben, waardoor er een enorme schuld is ontstaan.
Ook krijgen ze vaak problemen met de woningbouwvereniging en zijn ze hun huis inmiddels kwijt. Ze worden dan zogenaamde banksurfers. Slapen waar er een plek voor ze is. Zij zijn zelf dan afhankelijk geworden van de hulp van vrienden en familie. Ik ken een familie in Amsterdam, waar de kinderen uiteindelijk bij hun zieke moeder zijn ingetrokken om haar te verzorgen. Langzaam maar zeker is dat hun dagtaak geworden.
Hun eigen leven is tot stilstand gekomen. Op een gegeven moment werd moeder opgenomen in een verzorgingshuis en dus stopte haar Pgb-budget. De kinderen kwamen daardoor in grote problemen en hebben hun moeder weer uit het verzorgingshuis moeten halen, zodat er inkomen was en ze een dak boven hun hoofd hielden.
Dit is zo’n voorbeeld waarbij de mantelzorger met een kleurtje zich helemaal heeft overgegeven aan de verzorging en problemen voor zich uit blijft schuiven, totdat ze helemaal vastlopen. Alles in Nederland is goed verzorgd, maar wel vanuit een ‘wit boekje’."
Wat zou er moeten veranderen om dit soort situaties te voorkomen?
‘Ik weet niet hoe je dat zou kunnen voorkomen. In Suriname bestaat al die hulp niet die je in Nederland wel kunt krijgen. Wat Nederlanders met een kleurtje moeten leren is, hoe ze met al die hulp moeten omgaan. Ook is belangrijk dat de overheid wat meer rekening houdt met culturele achtergronden.
Mantelzorgers die in een dergelijke situatie zijn beland, met wat meer respect behandelen. Ga er niet gelijk vanuit dat het profiteurs of oplichters zijn. Het zijn veelal mensen die als het ware tussen de wal en het schip zijn gevallen. Ze hebben gedaan wat binnen hun cultuur van hen verwacht wordt, maar komen daarbij langzaam maar zeker en onbewust in problemen met de Nederlandse regels. Die zijn gebaseerd op hele andere uitgangspunten."
Wat kunnen we leren van Suriname?
"Het klinkt vreemd, maar we zouden kunnen leren van het klimaat hier. Door het warme klimaat vindt het leven hier veel meer buiten plaats. In de tuin en op straat. De deuren staan hier daarom altijd open. Ook als je zelf patiënt bent, moeilijk loopt of bedlegerig bent, zorgt het buitenleven ervoor dat je anderen blijft zien en spreken.
Daardoor komt hier de vereenzaming minder vaak voor. Nu is het wat veel gevraagd om het klimaat in Nederland even te veranderen. Maar gooi op één of andere manier wel de deuren en ramen open. Mijn grote angst is om oud te worden in Nederland en dan in mijn eentje opgesloten te zitten tussen 4 muren."
Interview: Wim Koning (lid van het Platform Mantelzorg Amsterdam)